Török előidejű összetett igeidők
Hikâye birleşik zamanları
–
Ez a rész már kissé megfekszi a gyomrot, erős koncentrációt igényel (habár ez nem matematika, de azért érteni kell, mi miért és hogy működik itt már – sokat segít, ha teljesen tisztában vagyunk az egyszerű igeidőkkel, addig nem ajánlatos az összetettekbe belekezdeni!). Azért nevezik összetett igeidőnek, mert – a nevében hordozza – több igeidő időjelét tartalmazza a szó (tulajdonképpen csak 2 igeidőjel lehet ez maximum). Az előidejű igeidő egy valamilyen más időjel és az egyszerű múlt időjelét fogja tartalmazni. Alapjában véve a képzése igen egyszerű: a meglévő egyszerű igeidőhöz egy -(y)D°I° időjelet teszünk.
| -(y)D°I° | |||
| állítás ✓ olumlu | |||
| Şimdiki zaman: Geniş zaman: Gürölen geçmiş zaman: Duyulan geçmiş zaman: Gelecek zaman: |
-(I°)yor -(A°/I°)r -D°I° -mI°ş -(y)A°cA°k |
+ -(y)D°I° + -(y)D°I° + -(y)D°I° + -(y)D°I° + -(y)D°I° |
» -(I°)yordu » -(A°/I°)rdI° » -D°I°ydI° » -mI°ştI° » -(y)A°cA°ktI° |
Akik már összetett igeidőknél tartanak, nem írnám le az összes hanghasonulást a toldalékolásról, mutatok egy példát egy magas és egy mély hangrendű igével.
| HAZIRLANMAK (készülődik) |
SÖYLEMEK (mond) |
|
| Şimdiki zamanın hikâyesi: Geniş zamanın hikâyesi: Gürölen geçmiş zamanın hikâyesi: Duyulan geçmiş zamanın hikâyesi: Gelecek zamanın hikâyesi: |
hazırlanıyordu hazırlanırdı hazırlandıydı hazırlanmıştı hazırlanacaktı |
söylüyordu söylerdi söylediydi söylemişti söyleyecekti |
Mivel az utolsó időjel a határozott múlt idő jele, ezért a szóhoz annak személyragjai fognak hozzájárulni, vagyis a következők:
| Ben Sen O |
-m -n – |
Biz Siz Onlar |
-k -nız/niz/nuz/nüz (-lar/ler) |
És ezzel megvagyunk az állító alakok képzésével.
Tagadásnál az adott egyszerű igeidő tagadását használjuk (ami minden egyszerű igeidőnél le van írva, hogy kell azt tagadni), és utána tevődik a -(y)D°I° toldalék. A biztonság kedvéért ezt is levezetem mindenki számára:
| tagadás ✗ olumsuz | |||
| Şimdiki zaman: Geniş zaman: Gürölen geçmiş zaman: Duyulan geçmiş zaman: Gelecek zaman: |
-mI°yor -mA°z -mA°dI° -mA°mI°ş -mA°yA°cA°k |
+ -(y)D°I° + -(y)D°I° + -(y)D°I° + -(y)D°I° + -(y)D°I° |
» -mI°yordu » -mA°zdI° » -mA°dI°ydI° » -mA°mI°ştI° » -mA°yA°cA°ktI° |
Példák:
| HAZIRLANMAK (készülődik) |
SÖYLEMEK (mond) |
|
| Şimdiki zamanın hikâyesi: Geniş zamanın hikâyesi: Gürölen geçmiş zamanın hikâyesi: Duyulan geçmiş zamanın hikâyesi: Gelecek zamanın hikâyesi: |
hazırlanmıyordu hazırlanmazdı hazırlanmadıydı hazırlanmamıştı hazırlanmayacaktı |
söylemiyordu söylemezdi söylemediydi söylememişti söylemeyecekti |
Természetesen ezekhez is a már feljebb említett személyragok járulnak, ha a cselekvő személyére is utalunk. Az egyik igét állítva, a másikat tagadva adtam meg. T/3 esetében kétféle megoldással élhetünk (már ha kell): kitehetjük a -lar/ler toldalékot a szó legvégére (mint ahogy a többit), vagy a legvégére a múlt időjelet hagyjuk. Mindkettő ugyanúgy helytálló.
| HAZIRLANMAK (készülődik) |
SÖYLEMEK (mond) |
|
| Şimdiki zamanın hikâyesi | hazırlanıyordum hazırlanıyordun hazırlanıyordu hazırlanıyorduk hazırlanıyordunuz • hazırlanıyordu(lar) • hazırlanıyor(lar)dı |
söylemiyordum söylemiyordun söylemiyordu söylemiyorduk söylemiyordunuz • söylemiyordu(lar) • söylemiyor(lar)dı |
| Geniş zamanın hikâyesi | hazırlanırdım hazırlanırdın hazırlanırdı hazırlanırdık hazırlanırdınız • hazırlanırdı(lar) • hazırlanır(lar)dı |
söylemezdim söylemezdin söylemezdi söylemezdik söylemezdiniz • söylemezdi(ler) • söylemez(ler)di |
| Gürölen geçmiş zamanın hikâyesi | hazırlandıydım hazırlandıydın hazırlandıydı hazırlandıydık hazırlandıydınız • hazırlandıydı(lar) • hazırlandı(lar)dı |
söylemediydim söylemediydin söylemediydi söylemediydik söylemediydiniz • söylemediydi(ler) • söylemedi(ler)di |
| Duyulan geçmiş zamanın hikâyesi | hazırlanmıştım hazırlanmıştın hazırlanmıştı hazırlanmıştık hazırlanmıştınız • hazırlanmıştı(lar) • hazırlanmış(lar)dı |
söylememiştim söylememiştin söylememişti söylememiştik söylememiştiniz • söylememişti(ler) • söylememiş(ler)di |
| Gelecek zamanın hikâyesi | hazırlanacaktım hazırlanacaktın hazırlanacaktı hazırlanacaktık hazırlanacaktınız • hazırlanacaktı(lar) • hazırlanacak(lar)dı |
söylemeyecektim söylemeyecektin söylemeyecekti söylemeyecektik söylemeyecektiniz • söylemeyecekti(ler) • söylemeyecek(ler)di |
Már csak a kérdő alakok maradtak hátra, de azok már nem lesznek nehezek, ha az állításon és a tagadáson már túl vagyunk. Annyi az egész, hogy a -(y)D°I° toldalék a kérdőszóhoz járul és arra jönnek a személyragok, akár tagadás vagy állításról van szó. Ezt a mintát kell követni:
| kérdés ? soru | ||||
| «bármilyen igeidőjel» |
mI° |
+ -(y)D°I° |
» mI°ydI° |
|
| Şimdiki zaman: Geniş zaman: Gürölen geçmiş zaman: Duyulan geçmiş zaman: Gelecek zaman: |
-(I°)yor -(A°/I°)r -D°I° -mI°ş -(y)A°cA°k |
mI° mI° mI° mI° mI° |
+ -(y)D°I° + -(y)D°I° + -(y)D°I° + -(y)D°I° + -(y)D°I° |
-(I°)yor muydu? -(A°/I°)r mI°ydI°? -D°I° mI°ydI°? -mI°ş mI°ydI°? -(y)A°cA°k mI°ydI°? |
Magyarán alakilag a főige egyszerű igeidőben lesz, és a kérdőszócska kerül “múlt időbe”. (Tagadás kérdését nem írnám le, ugyanúgy működik, mint az állításnál, csak a tagadó jeleket bele kell tenni (úgy, mint állítás tagadásánál). Példák (hazırlanmak – állítás; söylemek – tagadásban):
| HAZIRLANMAK (készülődik) |
SÖYLEMEK (mond) |
|
| Şimdiki zamanın hikâyesi: Geniş zamanın hikâyesi: Gürölen geçmiş zamanın hikâyesi: Duyulan geçmiş zamanın hikâyesi: Gelecek zamanın hikâyesi: |
hazırlanıyor muydu? hazırlanır mıydı? hazırlandı mıydı? hazırlanmış mıydı? hazırlanacak mıydı? |
söylemiyor muydu? söylemez miydi? söylemedi miydi? söylememiş miydi? söylemeyecek miydi? |
Kérdésnél mindig a kérdőszókhoz jön a személyrag, akire a kérdés vonatkozik. Tehát attól függően, hogy kire kérdezünk, a mI°ydI° úgy kapja a ragokat, amiket korábban már említettünk:
| Ben Sen O |
-m -n – |
Biz Siz Onlar |
-k -nız/niz/nuz/nüz (-lar/ler) |
Az T/3 esetében (onlar) kétféle megoldás létezik, és természetesen mindkettő helytálló, teljesen mindegy, mikor melyiket használjuk. Ennek az az oka, hogy a kérdőszócskához – mint ahogy az egyszerű igeidőknél láttuk – soha nem tevődhet a -lar/ler toldalék. Azonban nem közvetlen a kérdőszóhoz tevődik, hanem a már kérdőszón lévő -(y)D°I° toldalékhoz, így lényegében itt is kétféle megoldással élhetünk T/3 kifejezésekor (már ha muszáj kitenni, mert ugye nem mindig kell kitennünk a -lar/ler toldalékot).
| HAZIRLANMAK (készülődik) |
SÖYLEMEK (mond) |
|
| Şimdiki zamanın hikâyesi | hazırlanıyor muydum? hazırlanıyor muydun? hazırlanıyor muydu? hazırlanıyor muyduk? hazırlanıyor muydunuz? • hazırlanıyor muydu(lar)? • hazırlanıyor(lar) mıydı? |
söylemiyor muydum? söylemiyor muydun? söylemiyor muydu? söylemiyor muyduk? söylemiyor muydunuz? • söylemiyor muydu(lar)? • söylemiyor(lar) mıydı? |
| Geniş zamanın hikâyesi | hazırlanır mıydım? hazırlanır mıydın? hazırlanır mıydı? hazırlanır mıydık? hazırlanır mıydınız? • hazırlanır mıydı(lar)? • hazırlanır(lar) mıydı? |
söylemez miydim? söylemez miydin? söylemez miydi? söylemez miydik? söylemez miydiniz? • söylemez miydi(ler)? • söylemez(ler) miydi? |
| Gürölen geçmiş zamanın hikâyesi | hazırlandı mıydım? hazırlandı mıydın? hazırlandı mıydı? hazırlandı mıydık? hazırlandı mıydınız? • hazırlandı mıydı(lar)? • hazırlandı(lar) mıydı? |
söylemedi miydim? söylemedi miydin? söylemedi miydi? söylemedi miydik? söylemedi miydiniz? • söylemedi miydi(ler)? • söylemedi(ler) miydi? |
| Duyulan geçmiş zamanın hikâyesi | hazırlanmış mıydım? hazırlanmış mıydın? hazırlanmış mıydı? hazırlanmış mıydık? hazırlanmış mıydınız? • hazırlanmış mıydı(lar)? • hazırlanmış(lar) mıydı? |
söylememiş miydim? söylememiş miydin? söylememiş miydi? söylememiş miydik? söylememiş miydiniz? • söylememiş miydi(ler)? • söylememiş(ler) miydi? |
| Gelecek zamanın hikâyesi | hazırlanacak mıydım? hazırlanacak mıydın? hazırlanacak mıydı? hazırlanacak mıydık? hazırlanacak mıydınız? • hazırlanacak mıydı(lar)? • hazırlanacak(lar) mıydı? |
söylemeyecek miydim? söylemeyecek miydin? söylemeyecek miydi? söylemeyecek miydik? söylemeyecek miydiniz? • söylemeyecek miydi(ler)? • söylemeyecek(ler) miydi? |
–
A török előidejű összetett igeidők használata
Használatuk igeidőnként eltér: valamilyen szinten fedi az eredeti (egyszerű) igeidő kifejezésére használt funkcióját, csak mindezt “múltabbra” kell gondolni.
Şimdiki zamanın hikâyesi
• tulajdonképpen egy hosszabban tartó eseményt fejez ki, mely a múltban folyamatosan zajlott az adott időpontban (ez nem angol, lehet statikus ige is folyamatos, ha az egy időszakot jelöl)
Onu eskiden hiç sevmiyorduk.
Őt egyáltalán nem szerettük régen.
Dün bütün gün yağmur yağıyordu; bugün hava günlük güneşlik.
Tegnap egész nap esett az eső, ma meg hét ágra süt a nap.
Geniş zamanın hikâyesi
• múltban történt szokásokat, illetve múltbéli evidens (vagy annak hitt) cselekvéseket fejez ki
Çocukluğumuzda çok satranç oynardık.
Gyermekkorunkban sokat sakkoztunk.
İlkokulda size bunlardan bahsetmezler miydi?
Nem meséltek nektek ilyenekről/ezekről általános iskolában?
Geçmiş zamanın hikâyesi
• szándékosan nem különböztettem meg a 2 múltat egymástól: ez az úgynevezett régmúlt, mely valamilyen az eddiginél még korábbi eseményre utal vissza. Az, hogy a látott (határozott) vagy hallott (határozatlan) múlt időt választjuk, szinte mindegy, mert itt tulajdonképpen nincs köze semmiféle határozottsághoz. Annyi a különbség, hogy a -diydi forma a köznyelvi beszélt nyelvben elterjedtebb, míg a -mişti forma műveltebb (irodalmi/formális) nyelvhasználatra utal.
Bu filmi daha önce gördüydüm/görmüştüm ama onu şimdi hatırlamıyorum.
Ezt a filmet korábban láttam, de most nem emlékszem rá.
Saati 7’ye kurduydum/kurmuştum, yine de uyanmadım.
Az órát feltekertem 7-re, mégsem ébredtem fel.
Gelecek zamanın hikâyesi
• jövő a múltban; valami a jövőben bekövetkezni látszott, de valamilyen külső vagy belső hatás miatt mégsem történt meg; magyarul ez a feltételes múltnak felel meg, lett/csinált volna-ként fordítjuk
İyi ki geldiniz. Yoksa yalnız olacaktım/kalacaktım.
Jó, hogy jöttetek. Máskülönben egyedül lettem volna/maradtam volna.
Ona gerçeği söyleyecektim ama sonra fikrimi değiştirdim.
Elmondtam volna neki az igazat, de aztán meggondoltam magam.
–
A bejegyzést írta: Kriseff
–
